اسکیزوفرنی چیست؟

 

اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی، یک اختلال روانپزشکی مزمن می‌باشد که عمیقا شناخت، ادراک، هیجانات و جنبه‌های رفتاری فرد را درگیر میکند. علائم در هر فرد با فرد دیگر متفاوت است.

مهمترین مشخصه این بیماری این است که تشخیص واقعیت از خیال (فانتزی) برای فرد بیمار مشکل می‌شود.

برخلاف باور عمومی، اسکیزوفرنی به معنی شخصیت گسسته یا چند شخصیتی نمی باشد‌.

 

توصیف علائم بیماری در تمام طول تاریخ وجود داشته، اما در قرن نوزدهم، به عنوان یک اختلال طبی که بایستی مورد بررسی و درمان قرار بگیرد، مطرح شد.

 

این اختلال معمولا در حدود سن ۲۵سالگی آغاز می شود(هر چند که در تمام سنین دیده می شود) و تا آخر عمر باقی می‌ماند. شیوع آن در جامعه یک درصد بوده و در زنان و مردان به نسبت مساوی دیده می شود.

 

هیچ تست آزمایشگاهی خاصی برای تشخیص اسکیزوفرنی وجود ندارد و تشخیص تنها بر مبنای شرح حال روانپزشکی و معاینه وضعیت روانی فرد مبتلا می باشد.

 

علائم بیماری به سه دسته تقسیم می‌شوند:

علائم مثبت: مجموعه رفتارهایی را تشکیل میدهد که در افراد عادی جامعه دیده نمی شود و علت بروز آن قطع ارتباط با واقعیت است مثل: هذیان، توهم، اختلالتفکر

 

علائم منفی: این علائم معمولا ناشی از قطع یا کمبود هیجانات طبیعی ایجاد می‌شوند. مثل کاهش بروز هیجانی در چهره و تن صدا، کاهش احساس رضایتمندی از زندگی روزانه، سخت بودن شروع کارها و فعالیت های مداوم، کم‌حرفی

علائم شناختی: شامل اختلال در حافظه و سایر جنبه‌های تفکر می باشد مثلا ضعیف شدن عملکرد اجرایی(قابلیت فهمیدن اطلاعات و استفاده از آن جهت تصمیم گیری)، اختلال در تمرکز و توجه کردن.

هذیان: یک عقیده یا باور غلط که علیرغم وجود شواهدی مبنی بر نادرستی آن، فرد بیمار بر درست بودنش پافشاری میکند. مثلا فکر میکند کسانی به قصد آسیب زدن به وی او را تعقیب میکنند، یا تصور میکند از نظر مذهبی به درجات بالایی (مثلا پیامبری) رسیده است.

 

توهم: دیدن، شنیدن یا حس کردن چیزی که وجود خارجی( واقعی) ندارد. مثلا صدای کسی را می‌شنود که به او دستور انجام کاری میدهد.

 

توهم و هذیان، فقط مشخصه بیماری اسکیزوفرنی نمی باشند و ممکن است در سایر اختلالات روانپزشکی و نیز مصرف برخی مواد و بعضی ضایعات مغزی دیده شوند.

 

اختلال تفکر یا  تفکر نابسامان: از آنجاییکه "تکلم" بازتاب " فکر و تفکر " هر فرد میباشد، در این بیماران تفکر نابسامان خود را به شکل اختلال در تکلم نشان میدهد؛ مثلا نحوه تکلم کلمات و صداها نامفهوم میباشد. یا فرد مرتبا از یک موضوع به یک موضوع بی ربط دیگر تغییر گفتگو میدهد. یا مرتبا یک کلمه یا یک جمله را تکرار میکند.

 

رفتار نابسامان: شامل مشکلاتی در رعایت بهداشت فردی، رفتارهای تکانه ای و خشم شدید، پوشش نامتناسب با فصل،خندیدن های بیجا میباشد.

 

 

برای تشخیص اسکیزوفرنی بایستی دو علامت از پنج علامت ذکر شده، حداقل به مدت شش ماه وجود داشته باشد (این علائم ناشی از مصرف مواد یا بیماری جسمی نباشند):

-هذیان

-توهم

-تکلم نابسامان

-رفتار نابسامان

-علائم منفی

 

علت دقیق بیماری، هنوز ناشناخته است اما مطالعات بسیار نقش عوامل ژنتیک، عوامل محیطی ، تفاوتهای ساختاری مغز  و نیز تفاوتهای بیوشیمیایی مغز در این بیماران را موثر دانسته اند.

 

عوامل ژنتیک: میزان بروز اسکیزوفرنی در بستگان درجه اول فرد افزایش نشان میدهد. احتمال بروز این بیماری در فردی که یکی از والدینش مبتلا باشند حدود دوازده درصد می باشد. و اگر یکی از خواهر یا برادران (غیر دوقلو) مبتلا باشد، احتمال بروز اسکیزوفرنی در فرد، حدود هشت درصد خواهد بود. ( در مورد دوقلویی یک تخمکی این میزان به ۴۷٪ می‌رسد)

 البته این مساله به این معنا نیست که افرادی که زمینه ژنتیکی بیماری را دارند، الزاما به آن مبتلا خواهند شد‌.

 

عوامل محیطی: برخی مطالعات عوارض حاملگی یا بدو تولد را در ایجاد بیماری موثر دانسته اند. مثلا مواجهه مادر باردار در سه ماهه دوم بارداری با اپیدمی آنفولانزا، یا سوء تغذیه مادر باردار میتواند عامل مستعد کننده بروز اسکیزوفرنی در کودک(در آینده) باشد.

از طرفی دیده شده میزان بروز بیماری در جوامع شهری دو برابر جوامع روستایی است که می‌تواند حاکی از این مساله باشد که فشارهای اجتماعی محیط‌های شهری بر وقوع اسکیزوفرنی در افراد مستعد، تاثیر دارد.

 

عوامل بیوشیمیایی: در ساختار مغز مواد شیمیایی به نام "عصب رسانه" وجود دارد که در کارکردهای مختلف مغزی نقش ایفا میکنند. عدم تعادل در میزان این "عصب رسانه‌ها" سبب بروز اختلال در کارکرد مغز خواهد شد.

در بیماری اسکیزوفرنی افزایش دوپامین، افزایش سروتونین، کاهش گاما آمینوبوتیریک اسید و کاهش استیل کولین مشهود است.

 

از این نکته در درمان بیماران استفاده میشود. در واقع داروهای تجویزی، سبب به تعادل رساندن این عصب رسانه ها در بافت مغز می شوند و از این طریق سبب بهبود علائم می‌گردند.

 

تفاوتهای ساختاری مغز:

برخی مطالعات حاکی از این است که تغییرات ساختمانی مغز از دوره پیش از تولد شروع میگردد که سبب نقص در ارتباطات اعصاب مغز می شود. سپس یک سری تغییرات ساختمانی دیگر در حوالی بلوغ رخ میدهد که این تغییرات سبب شروع علائم در فردی که استعداد ژنتیکی دارد، میشود. در مجموع مغز این بیماران از نظر ساختمانی با سایر افراد تفاوتهایی دارد.

بیشترین تغییر در دستگاه لیمبیک رخ میدهد که اندازه آن کاهش پیدا میکند (دستگاه لیمبیک مرکز تنظیم احساسات و هیجانات میباشد). همچنین کاهش تعداد سلولهای عصبی در تالاموس، ناهنجاری آناتومیک در قشر جلوی پیشانی، و کاهش کلی حجم مغز نیز در این افراد دیده می شود.

 

پیش آگهی: اسکیزوفرنی همیشه سیر رو به تباهی ندارد، حدود ۲۰ تا ۳۰درصد بیماران میتوانند زندگی بهنجاری را طی کنند.

۲۰تا ۳۰درصد علائم متوسطی خواهند داشت و ۴۰ تا ۶۰درصد، اختلالات چشمگیری تا آخر عمر خواهند داشت (بستری های مکرر،تشدید علائم، اقدام به خودکشی و ...)

 

الگوی عمومی بیماری در پنج سال اول پس از تشخیص، تا حد زیادی پیش بینی کننده سیر بیماری خواهد بود. هر چه تعداد عود بیماری بیشتر باشد، پیش آگهی وخیم تر خواهد بود.

معمولا به مرور زمان از شدت علائم مثبت کاسته خواهد شد، اما علائم منفی شدت بیشتری می یابند.

درمان: درمان این اختلال با تمرکز بر کاهش علائم صورت می گیرد. ممکن است درمان به مدت طولانی و حتی تا آخر عمر ادامه یابد. در واقع روانپزشک همراه با بیمار، در این مسیر تلاش میکند بهترین درمان ، با کمترین عوارض را برای بیمار انتخاب کند.

 

درمان به دو دسته درمان دارویی و غیر دارویی تقسیم می شود. البته درمان اصلی  دارویی است و درمان غیردارویی در جهت کمک به عملکرد و بهبود زندگی، در کنار دارو  به کار برده می شود.

 

داروهای مورد استفاده در اسکیزوفرنی از دسته داروهای آنتی سایکوتیک می‌باشند که به صورت خوراکی و تزریقی در دسترس اند. تجویز این داروها تنها توسط روانپزشک صورت می گیرد.

 

درمان غیر دارویی شامل انواع رواندرمانی میشود :

رواندرمانی فردی: در این نوع رواندرمانی در مورد بیماری و نحوه مواجهه با افکار و رفتار به بیمار آموزش داده میشود تا بتواند در کنار بیماری ، زندگی شخصی‌اش را اداره کند.

رواندرمانی شناختی رفتاری: به بیمار در مورد تغییر افکار و رفتار، نحوه تعامل با توهمات و شناسایی عواملی که سبب عود علائم توهم و هذیان میشود؛ آموزش داده میشود.

 

درمانهای سایکوسوشیال: آموزش مهارتهای اجتماعی، بازتوانی، آموزش اعضای خانواده و اینکه چطور بیمار میتواند بخشی از یک اجتماع باشد.

 

 

فردی که در مرحله حاد بیماری است، یا درمان را کنار گذاشته است، ممکن است متوجه نباشد که بیمار است. در دوره حاد (بروز توهم و هذیان) بیماری را انکار میکند.

 

معمولا برای این افراد داشتن شغل ثابت و مراقبت از خود کار سختی می باشد. این بیماران تا حد زیادی به کمک و پشتیبانی افراد خانواده نیاز دارند.اما نکته مهم این است که با درمان مناسب بسیاری از بیماران می توانند به زندگی نرمال بازگردند.

 

همسر یک فرد مبتلا به اسکیزوفرنی باید به نکات زیر دقت کند:

همسر شما حتما باید تحت درمان باشد‌. در صورت عدم درمان، امکان سواستفاده کلامی، طرد هیجانی و توهین های هذیانی از طرف او ( فرد بیمار) وجود دارد. مسلما هیچ رابطه ای به این شکل دوام نخواهد یافت.

شما باید یک سیستم حمایتی روانی برای خودتان داشته باشید(دوستان، افراد خانواده ، مشاور).چرا که بیماری روی توانایی های همسر شما برای دیدن نیازهای هیجانی و روانی تان تاثیر میگذارد و افراد مراقب ممکن است دچار افسردگی شوند.

مطالب مرتبط
نظرات کاربران
 
 
   
دکتر مهدی قاسمی

دکتر مهدی قاسمی

دکتر مهدی قاسمی روانپزشک و رواندرمانگر تحلیلی