اختلال تیک از کجا به وجود می‌آید؟
این اختلال، جزو اختلالاتی است که عموما در دوره کودکی بروز میکند. به همین دلیل در کلینیک شاهد والدینی هستیم که با نگرانی زیاد در این رابطه مراجعه می‌کنند. در این مطلب قصد داریم به طور خلاصه به چند نکته کاربردی، که به آگاهی والدین عزیز در این مورد کمک میکند، بپردازیم. با سایت دکتر قاسمی همراه باشید.
تیک به انقباضات عضلانی تکراری و سریع که منجر به تولید حرکات یا اصوات غیر ارادی می‌گردد، گفته میشود. توجه داشته باشید حرکات و اصوات غیر ارادی هستند. بنابراین تذکر دادن به کودک در این موارد، نه تنها باعث بهبود نمیشود، بلکه با ایجاد اضطراب، ممکن است آن را تشدید کند. تیک میتواند از نوع ساده باشد مثل: پلک زدن، بالا انداختن شانه، باز شدن یک اندام؛ صاف کردن گلو، بالا کشیدن بینی یا خرناس کشیدن. نوع مرکب در واقع ترکیب چند تیک ساده است مثل چرخش هم زمان سر و بالا انداختن شانه. یا در نوع صوتی آن شامل تکرار اصوات یا کلمات خود فرد، تکرار آخرین کلمه یا عبارت شنیده شده میباشد.
اکثر اوقات تیک ها بین سنین ۴ تا ۶ سالگی شروع می‌شوند. اوج علائم حدود سن ۱۰ تا ۱۲ سالگی است و سپس با افزایش سن و حوالی نوجوانی، اکثرا از بین می‌رود. بنابراین توصیه میشود در مراحل اولیه بروز این اختلال والدین نسبت به حرکات و اصوات تیک در کودک بی توجه باشند (مگر مواردی که رفتار سبب آسیب شود). والدین باید بدانند که نبایستی تیک را یک رفتار هدفمند تفسیر نمود و نباید کودک مبتلا، ندانسته به دلیل رفتار تیک تنبیه یا سرزنش شود.
چهار نوع اختلال تیک وجود دارد که برمبنای وجود تیک حرکتی یا صوتی، مدت علائم تیک و سن شروع تقسیم بندی می‌شوند:
- اختلال توره
- اختلال تیک مزمن
- اختلال تیک گذرا
- اختلال تیک نامعین
تشخیص نوع اختلال تیک به عهده روانپزشک میباشد. ولی به طور خلاصه می‌توان گفت در نوع توره، تیک های متعدد حرکتی و حداقل یک تیک صوتی در دوره‌ای از بیماری وجود دارد، که حداقل یک سال طول کشیده باشد. در نوع تیک مزمن و تیک گذرا، تیک منفرد یا متعدد حرکتی یا صوتی در دوره ای جدا از هم وجود دارند. نوع گذرا کمتر از یکسال طول میکشد و نوع مزمن دوره ای بیش از یکسال دارد. شروع علائم قبل از سن ۱۸ سالگی است. البته در مواردی در سنین بالاتر نیز ممکن است برای اولین بار بروز کند (اختلال تیک نامعین)
عوامل زمینه‌ای و خطر ساز
عوامل ژنتیکی و ساختاری مغز: امروزه انواع نادر ژنتیک خانوادگی اختلال تیک شناسایی شده است. همچنین مشخص شده کاهش غلظت کولین و نیز N استیل اسپارتات در پوتامن و قشر فرونتال در افراد مبتلا وجود دارد.
عوامل محیطی: اضطراب و هیجانات و خستگی تیک را تشدید می‌کنند و در عوض آرامش و کارهای نیازمند تمرکز شدت آن را کم میکند. به همین دلیل تیک در زمان استراحت در منزل، انجام کارها و تکالیف مدرسه یا تکالیف شغلی و نیز هنگام شب کمتر میشود. توجه کنید که گاهی دیدن شکل دیگری از تیک یا شنیدن صدایی در شخص دیگر؛ باعث بروز تیکی مشابه در فرد مبتلا میشود. همین مساله ممکن است باعث این برداشت اشتباه شود که ما آن را عمدی و هدفمند تلقی کنیم. در صورتیکه چنین نیست.
این اختلال با دو بیماری وسواس و ADHD هم ابتلایی زیادی دارد. از طرفی توجه به این نکته مهم است که والدین بدانند که هر چه شدت تیک در کودک بیشتر باشد، احتمال بروز افسردگی و پرخاشگری در کودک بالا می‌رود.
نکات مهم درمانی:
همانطور که گفته شد، در مراحل اولیه و خفیف بهترین کار، بی‌توجهی به تیک میباشد. در اکثر موارد بعد از چند ماه رفع میشود. در مواردیکه اختلال یا آشفتگی زیاد در کودک ایجاد کند و یا بیش از یکسال طول بکشد، لازم است به روانپزشک مراجعه شود.
درمان با آموزش جامع خانواده شروع میشود. کودک نباید به دلیل رفتاری که بر آن کنترلی ندارد، سرزنش یا تنبیه شود. مراقب باشید از او نخواهید که این کار را نکند یا این صدا را درنیاورد. این خواسته تنها سبب اضطراب بیشتر فرزندتان میشود. خانواده‌ها باید بدانند این اختلال یک سیر متناوب دارد، یعنی در دوره‌هایی شدت تیک‌ها ممکن است بیشتر یا کمتر شوند.
نکته مهم دیگری که خانواده باید به آن توجه داشته باشند این است که تیک به خصوص در بچه‌های بزرگتر ممکن است عامل مختل کننده روابط کودک شود. این بچه ها ممکن است از طرف همسن و سالان خود مسخره شوند. پس مهم است که اطمینان حاصل کنید که فرزندتان به این دلیل مورد آزار و اذیت قرار نمی‌گیرد. به او اطمینان بدهید که تیک او بهبود پیدا میکند و از او حمایت کنید. می‌توانید با مسئولین مدرسه، در مورد مشکل کودکتان صحبت کنید و آنها را آگاه سازید.
درمان
شامل دو حیطه درمان دارویی و رواندرمانی (رفتار درمانی) است. در درمان دارویی از داروهای آنتاگونیست دوپامین استفاده میشود: هالوپیریدول، پیموزاید، تری فلئوپرازین، ریسپریدون و الانزاپین. بدیهی است انتخاب نوع و دوز دارو با توجه به ارزیابی بالینی حضوری توسط روانپزشک صورت می‌گیرد. در رفتار درمانی به کودک کمک میشود از تیک خود آگاهی بیشتری پیدا کند و یک سری حرکات ارادی را در زمانی که احساس میکند تیک قرار است رخ دهد، انجام دهد تا تیک ها را خنثی کند.
در روش دیگر به کودک کمک میشود حس ناخوشایند قبل از بروز تیک را طولانی تر تحمل کند تا به مرور شدت تیک کاهش یابد. البته این نکات در چندین جلسه متوالی توسط درمانگر متبحر آموزش و تمرین داده خواهد شد.